زندگی هدفدار در قرآن چگونه است؟

آیات قرآنی را پیرامون هدفداری حیات به ده گروه می توان تقسیم کرد:

1- آیاتی که می گوید دستگاه خلقت بیهوده نیست، از جمله (آل عمران - 191)

2- آیاتی که حق بودن جهان هستی را مطرح کرده است، مانند (انعام - 73)

3- آیاتی که می گوید خلقت جهان هستی برای بازی وسرگرمی آفریده نشده است.(انبیاء-16)

4- آیاتی که هدفدار بودن زندگی انسان را گوشزد می کند. (مومنون - 115)

5- آیاتی که مقصد نهایی همه حرکت ها را به سوی خدا می داند. (شوری - 53)

6- آیاتی که از رجوع انسان ها به سوی خدا سخن می گوید. (آل عمران - 109)

7- آیاتی که بهشت را از آن نیکوکاران و جهنم را از آن بدکاران می داند. (شوری - 22)

(نساء - 140) 8- آیاتی که پایان حیات را لقاء الله (دیدار خداوندی) معرفی می کند. (کهف - 110)

9- آیاتی که غوطه ور شدن در پدیده های طبیعی محض را به عنوان حیات دنیا معرفی می کند و آن را تقبیح می نماید. (محمد - 36)

10- آیاتی که هدف حیات را عبادت تلقی می کند و انسان ها را به اخلاص فرا می خواند. (ذاریات - )56

با ملاحظه این آیات ده گانه، می توان اصول زیر را استنباط کرد:

الف- دستگاه خلقت عبث و بیهوده نیست. این اصل را می توان از بررسی جهان خارج که بر آن نظم حاکم است و هم چنین از ملاحظه جهان درونی به دست آورد.

از آغاز رشد فکری، نوعی دریافت اصیل در درون ما به وجود می آید که با تخیل و پندارهای که جهان هستی را بازی تلقی می کند، به مبارزه برمی خیزد. این مبارزه مانند مبارزه وجدان با پلیدی ها ادامه پیدا می کند تا آن گاه که یا پیروز می شود و هدف اعلای جهان را به انسان نشان بدهد و یا شکست بخورد و انسان را روانه قهوه خانه نماید.

ب- جهان هستی که قانون مند است، براساس حق آفریده شده است. یعنی برمبنای شایستگی ها به وجود آمده و هیچ واقعیتی در جهان بی ارزش نیست.

ج- جهان آفرینش بازیچه نیست، بلکه امری جدی است. درک چهره ریاضی جهان، جدی بودن آن را بیان می کند.

د- حرکت و گردیدن های جهان به سوی مقصد نهایی آن است. این مقصد نمی تواند پایین تر و پست تر از نقاطی باشد که حرکت و گردیدن از آن ها عبور می کند و هم چنین نمی تواند مساوی همان نقاطی باشد که از آن ها عبور کرده است. پایان همه حرکت ها و گردیدن ها پیشگاه خداوندی است.

ه - اصل عمل و عکس العمل بر عالم حاکم است. همه حرکت ها، تحولات، گفتارها، اندیشه ها و کردارهای انسان، عکس العملی را در این عالم و عالم دیگر در پی خواهد داشت.

و - هدف حیات، از حیات طبیعی محض برتر است. هدف نهایی زندگی نمی تواند از سنخ امتیازهای زندگی طبیعی باشد، زیرا امتیازات و خواسته های زندگی طبیعی از مقتضیات ذاتی زندگی طبیعی هستند و مقتضای ذاتی زندگی را نمی توان هدف آن تلقی کرد. بنابر این، مقصد نهایی زندگی باید مافوق مقتضیات حیات طبیعی محض باشد.

ز- اصل کیفر و پاداش نشانگر آن است که هر فردی با هدف گیری هایی که در این عالم دارد، از کیفر و پاداش متناسب با آن برخوردار خواهد شد.

ح - هدف نهایی حیات انسان، به ثمر رسیدن جوهر اعلای حیات انسانی است که از خدا شروع می شود و با عبادت به سوی خدا باز می گردد. معنای عبادت نیز در واقع، به ثمر رسانیدن جوهر حیات در ابعاد گوناگون آن است. هنگامی که انسان از حیات طبیعی محض رها شود، عبادت شروع می شود. اگر انسان خود را به عنوان جزئی از آهنگ کلی هستی درک کند که باید با تکاپو جوهر وجودی خود را به فعلیت برساند، به عبادت مشغول خواهد بود. بدین ترتیب، همه شوون زندگی انسان می تواند عبادت تلقی شود و دنیا نیزطبق فرمایش علی(ع) مسجد انسان خواهد بود.

انسانی که در دانشگاه مشغول تعلیم یا تعلم است؛ کشاورزی  که به کشت و زرع می پردازد و کارگری که در کارگاه مشغول تولید کالاست، اگر با آگاهی در مسیر خداوندی گام بگذارند، همه در حال عبادت خواهند بود. هدف نهایی زندگی از دیدگاه اسلام چنین است:

"آرمان های زندگی گذران را با آب حیات اصول عقلانی - الهی رویانیدن و شخصیت از خاک برخاسته را به وسیله آگاهی از جان پاک - که متصل به آهنگ کلی هستی است - از چنگال جبر عوامل طبیعت و خودخواهی نجات دادن و شخصیت را آزادانه در جاذبه ربوبی قراردادن. این است هدف نهایی زندگی.

زندگی هدفدار، تکاپویی است آگاهانه و هر لحظه از سطح عینی این زندگی، مقدمه ای است برلحظه تکاملی بعدی در جهان شفافی که فروغ لایزال الهی از روزنه وجدان پاک آدمی برآن می تابد و سطح عمیق آن، قطره هایی است که به اقیانوس ابدیت سرازیر می گردد و شخصیت را با امواج خود به پیشگاه دیدار الهی بالا می برد. این است زندگی هدفدار "حیات معقول" و این است معنای:

اِنَّ صَلوتی و نُسُکی وَ مَحیایَ و مَماتی لَلّهِ رَبّ ِالعالمینَ "همانا نماز من، عبادت من، زندگی و مرگ من، از آن خداوند، پروردگار عالمیان است". (انعام - 172)